Pogranicze terytorialne i pogranicze symboliczne

---

Książka została podzielona na dwie części: dotyczącą pogranicza terytorialnego oraz pogranicza symbolicznego. Nierównowaga ich objętości nie jest przypadkowa, wyraża ona bowiem skalę zainteresowania w naukach społecznych obydwoma ujęcia­mi pogranicza. Pogranicze terytorialne jest obiektem licznych badań, przede wszyst­kim socjologicznych (prace Andrzeja Sadowskiego, Grzegorza Babińskiego, Zbigniewa Kurcza, Ireny Machaj, Leszka Gołdyki, Andrzeja Saksona, Marii Zielińskiej, Dariusza Wojakowskiego, Jacka Kurzępy – ta lista nazwisk badaczy zajmujących się w Polsce zja­wiskami społecznymi związanymi z pograniczem zapewne wciąż nie jest kompletna), które stara się obecnie uzupełniać też psychologia (przykładem może być praca z roku 2016 pod redakcją Jolanty Miluskiej pt. Psychologia społeczno-kulturowego pogranicza. Wstęp do koncepcji i badań). Mniej uwagi poświecono dotąd pograniczu symbolicz­nemu, jako zjawisku, które choć przekłada się na rzeczywistość życia społecznego, to źródła ma „jedynie” w sferze nadawanych przez ludzi znaczeń lub treści symbolicz­nych, do których zostali oni zsocjalizowani i które stały się niejako ich „drugą naturą”. Przyczyn tego stanu rzeczy może być kilka: po pierwsze, sytuacje podpadające pod to pojęcie – poprzez mniejszą oczywistość ich związku z granicą i pograniczem – mogą być również inaczej nazwane, sklasyfikowane i poddane refleksji w perspektywie in­nych kategorii pojęciowych i narzędzi teoretyczno-analitycznych (np. umieszczone w teoretycznych ramach wielokulturowości czy między- lub transkulturowości); po drugie, zjawiska te są trudniej uchwytne i wymagają raczej narzędzi „miękkich” (ba­dań jakościowych) niż „twardych” (badań ilościowych), raczej paradygmatu humani­stycznego niż pozytywistycznego; po trzecie, nie przekładają się wprost na zjawiska związane ze strukturami społecznymi, a te były (i są) w socjologii „modernistycznej” głównym obszarem zainteresowania; wreszcie, po czwarte, na ogół obejmują zjawiska dość nowe lub stosunkowo niedawno dostrzeżone. Jednakże, pomimo powyższych trudności i kontrowersji, pogranicza symboliczne warto badać; są one wszechobecne i, jak też pokazuje lektura części rozdziałów tej książki, nakładają się na pogranicza terytorialne, cechujące się często wysoką złożonością relacji wynikających ze skompli­kowanej mapy zbiorowości kulturowych.